Ekologiczna uprawa działki

Ogrody działkowe są ostoją bioróżnorodności i jednym z głównych celów ekologicznej uprawy działki jest uzyskanie bezpiecznych dla zdrowia warzyw i owoców, niezawierających pozostałości pestycydów, metali ciężkich oraz azotanów. Możemy to osiągnąć wieloma sposobami ale podstawowym jest zaniechanie stosowania jakichkolwiek syntetycznych środków ochrony roślin. Ekologiczna uprawa działki to system uprawy roślin, który unika lub wyklucza stosowanie syntetycznych nawozów, pestycydów i regulatorów wzrostu. Wielu działkowców uwierzyło, że pestycydy stanowią panaceum na wszystkie dolegliwości roślin. To jednak nie jest prawda, przyroda sama posiada wiele mechanizmów obronnych. Podstawą ekologicznej uprawy roślin jest zaniechanie stosowania syntetycznych środków ochrony roślin i zastąpienie ich metodami bezpiecznymi dla człowieka i otaczającego nas środowiska. W ekologicznej uprawie roślin szczególny nacisk kładzie się na prawidłowe stosowanie płodozmianu oraz odpowiedniego następstwa roślin, które sprawiają, że w glebie nie dochodzi do nagromadzenia się szkodników i sprawców chorób. Troska o stan gleby o jej prawidłową uprawę i nawożenie, to jeden z podstawowych elementów ekologicznego gospodarowania. Szczególną uwagę zwraca się na ochronę bioróżnorodności, zarówno roślinnej jak i zwierzęcej, rozumiejąc iż bogactwo organizmów zapylających oraz pasożytniczych i drapieżnych w glebie i na roślinach zapewnia wyższy i zdrowszy plon. Pozwala również na ograniczenie liczebności szkodników i tym samym ich szkodliwości w naturalny sposób. O zdrowotności roślin decyduje ich kondycja wynikająca z warunków wzrostu i rozwoju.

Aby rośliny rosły zdrowo były odporne na choroby lub tolerowały szkodniki powinniśmy je uprawiać na dobrze przygotowanej glebie chroniąc ją przed erozją oraz sprawdzonej pod względem zasobności w składniki pokarmowe i odpowiednią kwasowość. Właściwą strukturę gleby oraz zawartość składników pokarmowych należy regulować nawożeniem obornikiem lub kompostem uzyskanym we własnym zakresie. Do właściwych sposobów poprawy jakości gleby zaliczamy również: uprawę współrzędną lub naprzemienną, wysiewanie roślin okrywkowych, ściółkowanie gleby, stosowanie narzędzi nie naruszających struktury gleby, ochronę dżdżownic i systematyczne nawożenie nawozami organicznymi. Uzyskanie bezpiecznych dla zdrowia warzyw i owoców nie zwierających pestycydów, metali ciężkich oraz azotanów można uzyskać wieloma sposobami ale podstawowym jest zaniechanie stosowania w uprawie jakichkolwiek syntetycznych środków ochrony roślin, dobieraniem roślin, które w niewielkim stopni kumulują metale ciężkie, przeprowadzanie okresowego wapnowania gleby, unikanie przenawożenia azotem i zastąpienie nawozów saletrzanych nawozami amonowymi, unikanie nawożenia pogłównego i zwracanie uwagi na termin zbioru. Warzywa w pełni dojrzałe zawierają mniej azotanów niż zbierane wcześniej, pamiętać należy również o odpowiednie porze zbioru, zaleca się zbiór warzyw liściowych w godzinach popołudniowych i w dni słoneczne ponieważ zawierają one mniej azotanów od tych zbieranych rano i w dni pochmurne. Uważnie obserwując przyrodę oraz zachodzące w niej okresowe zjawiska po pewnym czasie zaczynamy dostrzegać związki istniejące pomiędzy roślinami i zwierzętami a także pomiędzy samymi zwierzętami lub samymi roślinami. W przyrodzie nikt nie jest sam a z każdym organizmem roślinnym i zwierzęcym związana jest określona grupa organizmów z nim współżyjących, konkurujących lub pasożytujących W naturalnym środowisko mamy do czynienia z harmonią, każdy ma w nim określone miejsce i właściwą rolę do spełnienia. Nikt nie dominuje a wzrost liczebności jednego gatunku pociąga za sobą reakcję ze strony innego gatunku przez co układ wraca do stanu równowagi. Zupełnie inaczej sytuacja wygląda w środowisko zmienionym przez człowieka. Wysiewając pojedyncze gatunki roślin na coraz większych powierzchniach stwarzamy niektórym roślinożernym owadom, roztoczom lub sprawcom chorób wręcz idealne warunki do rozwoju. Stosując ogromne ilości pestycydów zwalczamy nie tylko szkodniki ale również większość pożytecznych organizmów, które występują tylko po to, aby ograniczyć ilość szkodników.

Obserwując przyrodę możemy zauważyć, że zjawiska meteorologiczne oraz przebieg pogody różnią się z roku na rok i stają się bardziej lub mniej sprzyjające dla określonej grupy roślin i zwierząt oraz wpływają na występowanie szkodników i chorób. W czasie suszy w połączeniu z wysoką temperaturą z większą intensywnością występują ciepłolubne przędziorki, szczególnie widoczne na świerku odmiany Conica, wciornastki atakują cebulę, por i słodką kapustę. Wysokie temperatury hamują natomiast rozwój mszyc, śmietek i bielinka kapustnika. Gwałtowne ulewy i deszcze niszczą gąsienice bielinków i mszyce ale sprzyjają rozwojowi parcha jabłoni, brunatnej zgnilizny drzew pestkowych i ziarnkowych oraz drobnej plamistości liści i szarej pleśni Wiosenne przymrozki są zabójcze dla miodówki jabłoniowej i przędziorka owocowca. Sucha i upalna pogoda ogranicza występowanie wielu chorób np. parcha jabłoni, zarazy ziemniaczanej i mączniaka rzekomego a ostra zima ogranicza występowanie mączniaka rzekomego jabłoni. W przyrodzie rośliny i związane z nimi zwierzęta mogą rozwijać i pojawiać się wcześniej lub później ale zawsze w tej samej kolejności. Zależy to od temperatury wczesną wiosną pękają pąki i wysuwają się pierwsze zielone stożki liści a na korze drzew można zauważyć biedronki, które poszukują wylęgających się larw mszyc, wylęgają się larwy miodówki jabłoniowej również poszukujące larw mszyc. Kwieciak jabłkowiec wychodzi z kryjówek w okresie nabrzmiewania pąków jabłoni, śmietka kapuściana wylatuje  w okresie kwitnienia tarniny a śmietka burakowa wylatuje w okresie kwitnienia czereśni a jaja składa w okresie kwitnienia kasztanowca, wylęganie larw przędziorka owocowca, gąsienic znamionówki następuje w fazie różowego paka jabłoni, owocnica jabłkowa wylatuje na samym początku kwitnienia jabłoni.

Niezwykle ważnym zagadnieniem jest unikanie uprawy z roku na rok w tym samym miejscu roślin tego samego gatunku gdyż wiąże się to z bezpośrednim zagrożeniem ze strony nagromadzonych w glebie szkodników i sprawców chorób. Szczególnie dotyczy to warzyw kapustnych, korzeniowych i cebuli. Również właściwe sąsiedztwo roślin  umożliwia w naturalny sposób chronić je przed szkodnikami i występowaniem niektórych chorób. Korzystnym sąsiedztwem jest uprawianie obok siebie warzyw: bobowatych z kapustnymi, kapustnych z burakami, pomidorów z pietruszką, cebulą, kapustnymi czy selerem, marchwi z cebulą i porem, sałaty z rzodkiewką, fasolą, ogórkiem i burakami, grochu z kapustą i selerem, ogórka z warzywami kapustnymi. Niektóre rośliny również samą swoją obecnością wpływają korzystnie na odstraszanie roślinożernych owadów lub chronią warzywa przed chorobami: zapach kopru odstrasza roślinożerne owady, mszyce i gąsienice, czosnek działa podobnie, ma również działanie anty bakteryjne i chroni przed kanciastą plamistością ogórki, seler zmniejsza obecność gąsienic na warzywach kapustnych, kalafior  korzystnie wpływa na seler, sałata, cebula i por zmniejszają liczebność połyśnicy marchwianki, pomidory i mięta zmniejszają liczebność gąsienic bielinków, larw śmietki i mszycy na warzywach kapustnych, bazylia w pobliżu ogórków zmniejsza porażenie przez mączniaka, gorczyca chroni przed ślimakami i gryzoniami.

Działka to mała powierzchnia możemy więc w sposób mechaniczny zbierać i usuwać poszczególne stadia rozwoju szkodników, zbierać zawiązki owoców z widocznymi otworami, usuwać spod drzew porażone liście, wycinać chore lub zaatakowane przez choroby pędy lub gałęzie albo torbielowate lub zniekształcone owoce. Inna metodą jest biologiczne zwalczanie szkodników czyli świadome wykorzystywanie żywych, drapieżnych lub pasożytniczych organizmów a chronienie występujących w naturalnych warunkach organizmów pożytecznych dostarczając im kryjówek a przede wszystkim nie niszcząc ich. Najważniejszymi pożytecznymi organizmami, które są naszymi sprzymierzeńcami w walce ze szkodnikami roślin na działce są:

1. Roztocza dobroczynkowe – to bardzo drobne pajęczaki występujące na drzewach i krzewach owocowych, gdzie nie stosuje się chemicznych środków ochrony roślin. Niszczą one masowo przędziorki i szpeciele, szczególnie na gruszach.
2. Skorki czyli cęgosze, potocznie nazywane szczypawkami. Prowadzą nocne życie unikając światła słonecznego. To bardzo pożyteczny owad, niszczy mszyce i wiele innych drobnych owadów szczególnie na jabłoniach.
3. Biedronki to powszechnie znane owady ale wyłącznie w postaci dorosłej, tymczasem najbardziej pożyteczne są ich larwy, które zerując przez kilka tygodni zjadając tysiące mszyc i jaj innych owadów.
4. Pluskwiaki to mało widoczne owady występujące na jabłoniach i gruszach. Niszczą jaja mszyc , miodówki i wielu innych szkodliwych owadów.
5. Osiec korówkowy – jest muchówką pasożytem bawełnicy korówki.
   6. Kruszynek jest muchówką pasożytem wielu motyli takich jak bielinek, zwójki i piętnówki.
6. Diadegma to kolejna muchówka bardzo pożyteczna na działce, jest pasożytem dla gąsienic warzyw kapustnych.
7. Baryłkarz bielinka to muchówka, która składa jaja do wnętrza gąsienic bielinka niszcząc je.
8. Pryszczarek mszycojad to pożyteczna muchówka, wyglądem przypomina komara. Składa jaja w pobliżu koloni mszyc zarówno na warzywach jak i na drzewach, które stanowią pożywienie dla larw pryszczarka.
9. Muchówki bzygowate są podobne od osy, składają jaja w pobliżu koloni mszyc, które stanowią pożywienie dla ich larw. Ich cykl rozwojowy powtarza się nawet trzy razy w ciągu lata.
10. Chrząszcze kusakowate i biegaczowe to drapieżniki niszczące rożne stadia rozwoju śmietek, mszyc, mrówek i gąsienic.
11. Złotooki – jego larwy to organizmy bardzo drapieżne, które występują nawet w 3 lub 4 pokoleniach w sezonie, niszczą wielkie ilości mszyc, miodówek i większość jaj innych szkodników, które napotkają na swej drodze zarówno na warzywach, krzewach i drzewach.
12. Pająki, płazy, jeże, nietoperze i ptaki są również bardzo pożyteczne na działce, gdyż ich pokarmem są owady i inne organizmy większości szkodników.

Bardzo istotnym zagadnieniem na działce w tworzeniu bioróżnorodności roślinnej i zwierzęcej jest tworzenie dogodnych miejsc schronienia i rozwoju dla organizmów pożytecznych. Na każdej działce powinny się znaleźć elementy infrastruktury, które zwiększą liczebność pożytecznych gatunków zwierząt takie jak np.:

1. Wysokie tyczki z poprzeczką na górze to prosty zabieg zachęcający drapieżne ptaki zarówno dzienne jak i nocne do przesiadywania na nich.
2. Sterty kamieni to dogodne miejsce dla zakładania gniazd drapieżnych zwierząt.
3. Budki lęgowe dla ptaków zwiększają liczebność ptaków na działce.
4. Ekohotele dla owadów zasiedlane są przez dzikie pszczoły i trzmiele.
5. Pszczele grządki, to prosty zabieg polegający na takim dobraniu roślin na działce, aby zapewnić łatwy i ciągły dostęp pokarmu dla pszczół.

Działka to najczęściej kilkusetmetrowa powierzchnia, na której rośnie bardzo wiele różnorodnych roślin i dlatego trudno sobie wyobrazić, aby w sezonie działkowiec mógł opryskiwać jabłoń 25 razy przeciwko chorobom i dodatkowo 10 razy przeciwko szkodnikom. Takie działanie praktycznie nie ma sensu. Choroby i szkodniki występują w każdym roku w innym nasileniu a ich liczebność związana jest ze zmiennymi warunkami pogodowymi, mniejszą lub większą aktywnością wrogów naturalnych a także działalnością ograniczająca je w ubiegłym sezonie. Uprawa zdrowych roślin na działce bez chemii jest możliwa i dlatego zachęcamy działkowców by z niej skorzystali.

Jest wiele sposobów do stwierdzenia pojawiania się lub obecności na działce określonych grup szkodników. Na podstawie systematycznych obserwacji możemy śledzić moment ich pojawienia się i określić ich liczebność i na tej podstawie zaplanować zabieg ochronny. Do stosunkowo prostych i tanich należą:

1. Pułapki feromonowe zawierające feromon, który jest wyczuwalny dla określonego gatunku do stwierdzania obecności brudnicy nieparki, owocówki jabłkóweczki, owocówki śliwkóweczki, pachówki strąkóweczki, przezierników oraz różnych gatunków motyli.
2. Barwne tabliczki lepowe wykorzystujące reakcję i atrakcyjność barw dla określonej grupy owadów.
3. białe na stwierdzenie obecności owocnicy na jabłoniach, gruszach i śliwach  oraz kistnka malinowca szkodnika malin,
4. żółte lub żółtopomarańczowe do stwierdzenia obecności miodówki gruszowej, mszyc, połyśnicy marchwianki oraz nasionnicy trześniówki na czereśniach i wiśniach,
5. niebieskie do stwierdzenia obecności wciornastków na drzewach i warzywach.
6. opaski lepowe zakładane na pnie do wyłapywania piędzika przedzimka.

Po stwierdzeniu pojawienia się określonego szkodnika na naszej działce możemy zastosować dostępne w handlu preparaty do stosowania w uprawach ekologicznych, które ograniczają występowanie wielu chorób i szkodników oraz stanowią minimalne zagrożenia dla środowiska naturalnego. Do ważniejszych należą:

1. Beta-Chikol – stymuluje naturalną odporność roślin i ogranicza porażenie przez wiele groźnych chorób.
2. Biospin – przeznaczony do zwalczania wciomastków i minarek na roślinach ozdobnych.
3. Carpovirusine Super SC – preparat wirusowy do zwalczania owocówki jabłkóweczki.
4. Contans WG – preparat biologiczny do ochrony korzeni warzyw i roślin ozdobnych.
5. Cuproxat 345 SC – preparat miedziowy przeznaczony do zwalczania zarazy ziemniaczanej na pomidorach, bakteryjnej kanciastej plamistości ogórka , mączniaka rzekomego, parcha jabłoni i zarazy ogniowej.
6. Dipel WG – preparat biologiczny do zwalczania gąsienic motyli na kapuście i grochu.
7. Ecodian CP VP – preparat feromonowy przeznaczony do dezinformacji samców owocówki jabłkóweczki.
8. Funguran OH 50WP – preparat miedziowy do zwalczania chorób grzybowych.
9. Madex SC – preparat biologiczny do zwalczania gąsienic owocówki jabłkóweczki.
10. Miedzian 50 WG – preparat miedziowy do zwalczania zarazy ziemniaczanej na pomidorach, kanciastej plamistości i mączniaka rzekomego ogórków, bakteriozy fasoli.
11. Miedzian  50  WP – preparat miedziowy do zwalczania parcha jabłoni, gruszy, zarazy ogniowej, brunatnej zgnilizny drzew pestkowych, kędzierzawości liści brzoskwiń, raka bakteryjnego drzew owocowych.
12. Polagrocna PC – preparat bakteryjny do zabezpieczenia korzeni drzew przed guzowatością.
13. Polyversum WP – preparat biologiczny do zwalczania szarej pleśni na truskawkach i warzywach oraz chorób odglebowych.
14. Promanol 60 EC – preparat parafinowy do zwalczania jaj przędziorka owocowca na jabłoniach, larw misecznika na śliwach i roślinach ozdobnych.
15. Septovital 200 SL – do zwalczania wielu chorób grzybowych warzyw.
    16. Siarkol Extra 80 WP – do zwalczania mączniaka prawdziwego jabłoni.
16. Spintor 240 SC – do zwalczania larw stonki ziemniaczanej, gąsienic bielinka, piętówki na kapuście, kalafiorze i brokule, wciornastka na cebuli i porze.
17. Szare mydło – do zwalczania mszyc i wielu innych szkodników.
18. TimoreX Gold 24 EC – do zwalczania mącznika rzekomego i prawdziwego ogórków, zarazy i mączniaka na pomidorach, szarej pleśni i mączniaka sałaty.
19. Treol 770 EC – preparat do zwalczani przędziorka na jabłoniach i śliwach oraz na drzewach ozdobnych.

Możemy również stosować samodzielnie sporządzone preparaty pochodzenia roślinnego, które charakteryzują się niższą skutecznością ale nie stanowią żadnego zagrożenia dla środowiska np.:

1. Wyciąg z cebuli na przędziorki i mszyce (200 g łusek cebuli zalać 10 l wody).
2. Wyciąg z czosnku na przędziorki, mszyce, wielkopąkowca, połyśnice marchwianą i choroby bakteryjne i grzybowe ( 250 g roztartego czosnku zalać 10 l wody).
3. Wyciąg z krwawnika pospolitego na mączniaki prawdziwe, brunatną zgniliznę drzew pestkowych, drobną plamistość liści, kędzierzawość brzoskwiń, mszyce, miodówki i gąsienice motyli ( 1 kg świeżych lub 100 g suszonych roślin zalać 10 l wody).
4. Wyciąg z mniszka na mszyce miodówki, roztocza ( 250 g korzeni mniszka lub 400 g liści zalać 10 l ciepłej wody).
5. Wyciąg z pokrzywy na mszyce, przędziorki i wiele innych ( 1 kg świeżych roślin zalać 10 l wody).
6. Wyciąg z liści lub łodyg pomidora na gąsienice zwójek, bielinków, owocówki, pchełki i przędziorki ( 1 kg liści lub łodyg zalać 10 l wody i gotować przez 30 min.).
7. Wyciąg ze skrzypu polnego na mszyce, przędziorki, mączniaka prawdziwego i rzekomego oraz kędzierzawość brzoskwiń ( 1 kg roślin zalać 10 l ciepłej wody).
8. Wyciąg z wrotycza pospolitego na mączlika szklarniowego, roztocz na truskawkach, pchełki, kwieciaki i mrówki.

Na działce występują również szkodniki wielożerne, które można również zwalczać metodami ekologicznymi.

1. Nicienie najwięcej szkód powodują w uprawie cebuli, marchwi, pietruszki, truskawek. W przypadku stwierdzenia ich obecności należy w następnym roku zaprzestać uprawiania tych roślin w tych samych miejscach i obsiać je trawą albo wysiać nagietki lub aksamitki.
2. Turkucia podjadka możemy wyłapywać do słoików zakopanych w miejscach wędrówek tych owadów. Możemy też zakopać w oznaczonym miejscu nawóz koński lub kompost, w którym jesienią zgromadzą się turkucie, wczesną wiosną wykopujemy nawóz i niszczymy mechanicznie zimujące tam szkodniki  W czerwcu w wyraźnych zagłębieniach ziemi możemy znaleźć miejsca składania jaj turkuci.
3. Drutowce są szczególnie uciążliwe w uprawie warzyw. Możemy je zwabiać i wyłapywać poprzez zakopanie na głębokości 10 cm kawałków pokrojonych ziemniaków lub buraków.
4. Rolnice - możemy wyłapywać motyle rolnic do naczyń wypełnionych melasą lub innym bardzo słodkim preparatem. Można też rozkładać nasączone preparatem otręby wzdłuż rzędów roślin olbo w płytkich rowkach obok zaatakowanego przez rolnic rejonu uprawy.
5. Krety możemy odstraszać nakładając na patyki lub pręty włożone w ziemię butelki lub puszki oraz stosując różnorodne elektroniczne urządzenia wytwarzające wibracje lub dźwięki. Możemy je też wyłapywać do specjalnych żywopułapek rurowych umieszczonych w pobliżu czynnych nor. Należy pamiętać, że kret jest w Polsce zwierzęciem prawnie chronionym i dlatego odłowione krety wynosimy i wypuszczamy poza działką.
6. Ślimaki – szczególnie dużo ślimaków jest w latach o dużej ilości opadów. Jaja składają do gleby dlatego możemy ograniczyć ich liczebność często wzruszając ziemię. Możemy też wkopywać w ziemię słoiki lub talerzyki z piwem albo rozkładanie na ziemię polaną wodą drewniane deski pod którymi gromadzą się ślimaki. Można też rozsypywać wokół roślin plewy, popiół lub wapno. Ślimaki unikają nasturcji, smagliczki, gazanii, krwawnika, kosmosu, niezapominajki, begonii, barwinka, orlika i miodunki a także cebuli i czosnku oraz niektórych ziół np. tymianku i majeranku.

Zawsze należy pamiętać, że działka to szczególne miejsce, z którego korzystamy aby odpocząć, poprawić swój stan zdrowia albo uzyskać bezpieczne dla zdrowia warzywa, owoce i kwiaty. Dlatego też powinniśmy unikać wszystkiego, co zakłóca ten stan, szczególnie syntetycznych środków chemicznych zagrażających naszemu zdrowi i zatruwających powietrze, glebę i rośliny. Nie wierzmy reklamom i zapewnieniom o ich bezpieczeństwie, jeżeli teraz jeszcze nie wiemy o zagrożeniu ze strony danego pestycydu, to prędzej lub później dowiemy się o jego szkodliwym oddziaływaniu na organizm ludzki lub środowisko w którym żyjemy. Warto o tym wiedzieć.